Problemy emocjonalne i funkcjonalne młodzieży.
Adolescencja należy do szczególnie intensywnych i burzliwych okresów życia – to czas nowych doświadczeń i intensywnych zmian. Może to być źródłem zarówno wielu wspaniałych nowych przeżyć, ale i też przeciążeń emocjonalnych i problemów funkcjonalnych.
Pamiętajmy bowiem, iż w życiu każdego człowieka fazy graniczne – wczesne dzieciństwo, adolescencja, wiek średni czy starość niosą za sobą zwiększone ryzyko wystąpienia stanów kryzysowych. Skala ich nasilenia może być oczywiście bardzo różna – od krótkoterminowych, mało dotkliwych trudności emocjonalnych i behawioralnych aż do przytłaczających, czasami wręcz groźnych stanów kryzysowych.
Musimy więc starannie ocenić w jakich sytuacjach niezbędnym będzie podjęcie jakiejś formy pomocy terapeutycznej, jakiego rodzaju ma być nasza interwencja, na ile niezbędną jest praca z samym adolescentem a na ile wskazanym byłoby podjęcie terapii rodzinnej.
Wskazaniem do przeprowadzenia konsultacji i następnie podjęcia terapii mogą być subiektywne doświadczane i zgłaszane przez nastolatka problemy emocjonalne lub funkcjonalne o znaczącym nasileniu. Ważnym jest też ocena na ile te dolegliwości mają charakter okazjonalny, krótkoterminowy a na ile są czymś przeciągającym się, długoterminowo negatywnie wpływając na samopoczucie i funkcjonowanie adolescenta.
Często też konieczność przeprowadzenia konsultacji specjalistycznej reflektowana jest przez najbliższe otoczenie adolescenta. Rodzice, rodzeństwo, przyjaciele, nauczyciele dostrzegają czasami niepokojące zmiany w przeżywaniu czy też zachowaniu nastolatka. Mogą oni spojrzeć z dystansu i łatwiej dostrzec niepokojące aspekty jego stanu psychicznego czy narastające problemy behawioralne.
Jakie wobec tego są wskazania do przeprowadzenia wstępnej konsultacji i ewentualnego rozważenia decyzji co do podjęcia leczenia psychoterapeutycznego adolescenta ?
- Niepokojące, dezorganizujące funkcjonowanie, utrzymujące się stale lub regularnie nawracające określone stany emocjonalne: przygnębienie, smutek, rozpacz, napięcie emocjonalne, niepokój, lęk, drażliwość, chwiejność afektywna. Stany takowe mogą być kliniczną reprezentacją zaburzeń depresyjnych, zaburzeń lękowych oraz innych zaburzeń psychogennych.
- Stany wzmożonej apatii, braku chęci do działania, trudności w mobilizacji do jakichkolwiek aktywności (nie tylko szkolnych), stale odczuwanego zmęczenia, braku energii, zdolności do przeżywania przyjemności. Współistniejące zmiany w zachowaniu nastolatka: porzucanie dotychczasowych aktywności, pasji, brak planów, ograniczenie aktywności interpersonalnej. Stany takowe mogą być kliniczną reprezentacją zaburzeń depresyjnych, zaburzeń neurastenicznych oraz innych zaburzeń psychogennych.
- Pojawiające się dużą intensywnością uczucia pustki, braku sensu życia, niechęci do życia (z szczególnym zwróceniem uwagi na deklaracje suicydalne). Stany takowe mogą być kliniczną reprezentacją zaburzeń depresyjnych. Stany takowe zawsze wymagają podjęcia konsultacji psychiatrycznej i psychologicznej oraz podjęcia skoordynowanych oddziaływań terapeutycznych.
- Występowanie objawów somatycznych oraz dolegliwości bólowych, u źródła których nie stwierdzono przyczyny stricte medycznej (internistycznej). Objawy te mogą mieć charakter przewlekły lub występować w określonych sytuacjach życiowych (np. wyjście do szkoły, kontakty z rówieśnikami). Stany takowe mogą być kliniczną reprezentacją zaburzeń depresyjnych, zaburzeń nerwicowych oraz innych zaburzeń psychogennych.
- Występowanie zaburzeń i dysfunkcji behawioralnych związanych z wyglądem fizycznym, urodą i odżywianiem: nadmierna, obsesyjna koncentracja na wyglądzie zewnętrznym i urodzie wraz z zniekształceniem obrazu samego siebie (aż do poziomu dysmorfofobii), obsesyjne odchudzanie się, anoreksja, bulimia, problemy z kontrolą ilości przyjmowanego jedzenia, przejadanie się, otyłość. Stany takowe wymagają (po przeprowadzonej diagnostyce medycznej) przeprowadzenia konsultacji psychiatrycznej psychologicznej oraz podjęcia skoordynowanych oddziaływań terapeutycznych (psychoterapeuta, psychiatra, dietetyk).
- Podejmowanie zachowań mogących być traktowane jako wysoce ryzykowne lub wręcz autodestrukcyjne (np. epizody nadużywania środków psychoaktywnych, podejmowanie ryzykownych zachowań seksualnych, szybka jazda samochodem, wdawanie się w bójki). Zachowania autoagresywne, np. dokonywanie samouszkodzeń. Deklaracje suicydalne – szukanie informacji o aktywnościach tego typu w sieci, groźby samobójcze, rozważania na temat możliwości popełnienia samobójstwa (w każdej z tych sytuacji niezbędna może okazać się konsultacja psychiatryczna).
- Przeciążenie stresem o znacznym nasileniu lub przewlekłym stresem (dystresem) o umiarkowanym nasileniu w sytuacji nieumiejętności poradzeniem sobie z takowym doświadczeniem. Wystąpienie objawów przeciążeniowych: emocjonalnych (chwiejność afektywna, płaczliwość, lęk, drażliwość, przewlekłe zmęczenia, apatia, bezsenność) i behawioralnych (zachowania unikowe, zachowania ucieczkowe, zachowania rezygnacyjne, zachowania agresywne).
- Doświadczenie sytuacji kryzysowych o znacznym nasileniu. Sytuacje związane z utratą poczucia bezpieczeństwa np. poważna choroba lub śmierć bliskiej osoby, załamanie bezpieczeństwa finansowego rodziny. Doświadczanie przeciążenia związanego z istotnymi trudnościami w rodzinie adolescenta, np. przewlekłymi, intensywnymi konfliktami rodziców (w tym sytuacja rozstania, rozwodu rodziców), poważnymi problemami emocjonalnymi któregoś z rodziców (uzależnienia, choroby psychiczne).
- Doświadczenie przez adolescenta różnego rodzaju form przemocy – fizycznej, psychicznej, seksualnej. W tym sytuacje związane z przewlekłymi doświadczeniami bycia prześladowanym przez grupę rówieśniczą (w tym poczuciem bycia odrzucanym, izolowanym, wyśmiewanym przez grupę rówieśniczą).
- Doświadczanie istotnych trudności relacyjnych. Przewlekłe problemy w nawiązywaniu i utrzymywaniu relacji z innymi ludźmi (zwłaszcza rówieśnikami), znaczące trudności w funkcjonowaniu w grupie rówieśniczej, wycofywanie się z życia społecznego, izolowanie się od otoczenia. Dyskomfort emocjonalny związany z aktywnościami społecznymi: lęk w sytuacji ekspozycji na sytuacje społeczne (aż do poziomu fobii społecznej), poczucie znaczącej niesprawności, nieporadności w relacjach z innymi ludźmi (zwłaszcza rówieśnikami)
- Doświadczanie znaczących trudności szkolnych. Znaczące (nagłe lub szybko postępujące) pogorszenie wyników w nauce, skargi na trudności z uczeniem się (np. problemy z koncentracją uwagi, zapamiętywaniem) brak motywacji do nauki, bojkotowanie szkoły, problemy z absencją. Trudności emocjonalne związane z edukacją nastolatka: lęk przed szkołą (aż do poziomu fobii szkolnej), poczucie gorszości związane z zaniżoną samooceną nastolatka (w związku z pogorszonymi wynikami nauki), nadmierna drażliwość i wynikające z niej zachowania konfliktowe związane z aktywnościami szkolnymi (np. problemy z uznaniem obowiązujący w szkole norm i zasad, powtarzające się konflikty z nauczycielami).