Doświadczanie przykrych afektów i emocji takich jak lęk, smutek, niepokój, drażliwość, apatia, dysforia należą do najczęstszych objawów zaburzeń psychicznych.

Wiemy, że intensywne doświadczanie  takowych emocji jest zazwyczaj następstwem jakiegoś kryzysu psychicznego. Kryzys takowy może mieć charakter nagły lub przewlekający się, epizodyczny lub nawracający, krótkoterminowy lub długoterminowy.

Zawsze jednak sam kryzys i jego następstwa emocjonalne są źródłem znaczącego dyskomfortu doświadczanego przez pacjentów i pogorszenia jakości ich funkcjonowania. Niestety, nie zawsze jednak pacjenci decydują podjęcie szybkiej diagnozy tego (oceny tego co może być przyczyną samego  źródłem kryzysu) i natychmiastowe podjęcie kompleksowego leczenia.

Pojawia się oczywiste pytanie – na ile badając sam stan emocjonalny pacjenta możemy trafnie go zdiagnozować i zaordynować mu właściwą terapię ?

W obrazie klinicznych poszczególnych schorzeń psychogennych, np. depresji, zaburzeń lękowych, zespołu natręctw, fobii, neurastenii i szeregu innych dominuje zazwyczaj określony stan afektywny. Pozwala to sprawnemu diagnoście na postawienie w miarę klarownego jednoznacznego rozpoznania klinicznego zgodnego z wymogami klasyfikacji ICD-11.

Nie oznacza to jednak, że postawienie konkretnego rozpoznawania klinicznego w sposób jednoznaczny determinuje dalsze postępowanie lecznicze pacjenta.

Dlaczego tak jest ?

Otóż kontekst wystąpienia określonych stanów afektywnych czy też przykrych emocji może być bardzo zróżnicowany – mogą one być efektem doświadczenia traumy, reakcją na doświadczenia jakiejś trudnej sytuacji życiowej, wyrazem określnych predyspozycji konstytucjonalnych, reprezentacją nieświadomych konfliktów wewnątrzpsychicznych czy też komunikatem wskazującym na złożone deficyty relacyjne. 

Dopiero starannie analizując charakter, dynamikę  i kontekst ujawniania się objawów emocjonalnych możemy próbować określić ich możliwe źródła u konkretnego pacjenta. Pamiętać jednak należy, że prawie zawsze tło przyczynowe jest złożone i wieloczynnikowe.

Właściwa (czyli wnikliwa) diagnoza pozwali nam na wybór najbardziej optymalnej metody leczenia psychoterapeutycznego u danego pacjenta.

Czasami, przy znaczącym nasileniu się objawów emocjonalnych, będziemy musieli podjąć decyzję o wprowadzeniu farmakoterapii wspierającej aby zmniejszyć dyskomfort odczuwany przez pacjenta.

Opiszemy teraz na jakie stany afektywne i emocjonalne powinniście Państwo zwracać uwagę rozważając ewentualne  podjęcie psychoterapii medycznej.

• Lęk

Lęk doświadczany nie jako strach związany z konkretnym, sprecyzowanym, realnym zagrożeniem a odczuwany w sytuacjach niezagrażających, neutralnych, wcześniej nie budzących niepokoju pacjenta.

Lęk odczuwany albo jako stale towarzyszące, nieprzyjemne uczucie lęku, dyskomfortu, niepokoju lub napięcia  lęk wolno płynący lub uogólniony) lub jako intensywne nagłe, nieuzasadnione sytuacją zewnętrzną uczucie silnego lęku czy  paniki (lęk napadowy lub paniczny); możemy wtedy mówić o zespole lęku uogólnionego bądź zespole lęku panicznego.

Lęk odczuwany jako powtarzająca się intensywna reakcja lękowa w sytuacji koniczności przebywania z innymi ludźmi (zazwyczaj mniej nam znanymi), poznawania nowych osób, występowania publicznie (również w szkole czy na uczelni) czyli w różnych sytuacjach społecznych; możemy mówić wtedy o fobii społecznej.

Lęk odczuwany jako powtarzająca się intensywna reakcja lękowa w odpowiedzi na różne swoiste bodźce (np. lęk przed krwią, pająkami, psami, burzami i całym szeregiem innych bodźców); możemy mówić wtedy o fobiach izolowanych.

Lęk doświadczany w odpowiedzi na niechciane, nawracające, obsesyjne myśli o przykrej treści, którym czasami towarzyszą przymusowe aktywności: możemy wtedy mówić o zaburzeniach obsesyjno-kompulsyjnych.

Lęk odczuwany przez dłuższy okres czasu, minimum jeden miesiąc lub krócej ale wtedy mający tak znaczne nasilenie, iż uniemożliwia on jakiekolwiek funkcjonowanie pacjenta

Lęk odczuwany jako coś co istotnie utrudnia życie, ogranicza możliwości życiowe (np. zmuszając do pozostawania w domu, nie odwiedzania pewnych miejsc, nie robienia ważnych życiowo zadań)

Lęk nie związany z bezpośrednim nadużywaniem substancji psychoaktywnych (jako reakcja na przyjęcie środka) lub nie jest następstwem zespołu absencyjnego związanego z wcześniejszym użyciem substancji psychoaktywnej. 

Lęk może stanowić jeden z znaczących objawów różnych zespołów klinicznych, jest kluczowym diagnostycznie objawem zespołów lękowych i depresyjnych oraz niektórych zaburzeń osobowości.

W zasadzie lęk zawsze jest wskazaniem do podjęcia psychoterapii – zazwyczaj wglądowej, psychodynamicznej lub poznawczo-behawioralnej.

 

• Smutek (obniżenie nastroju)

Smutek doświadczany nie jako adekwatna sytuacja na doświadczenie znaczącej straty, żałoby, deprywacji podstawowych potrzeb życiowych.

Smutek odczuwany intensywnie z towarzyszącymi mu uczuciami beznadziei, braku sensu życia, poczucia winy, niechęci do życia, myślami rezygnacyjnymi bądź samobójczymi.

Smutek odczuwany z współistniejącymi uczuciami zniechęcenia, apatii, trudności w mobilizacji do jakiegokolwiek działania lub uczuciami pobudzenia, niepokoju i drażliwości.

Smutek odczuwany z współistniejącym uczuciem niezdolności do cieszenia się czymkolwiek w życiu, brakiem odczuwania jakiejkolwiek przyjemności, zasadniczo ograniczonym zainteresowaniem aktywnościami, które wcześniej sprawiały radość.

Smutek odczuwany z towarzyszącymi mu problemami z snem (głównie bezsennością, ale czasami również nadmierną sennością), łaknieniem (brakiem apetytu lub nadmiernym apetytem), różnymi dolegliwościami somatycznymi (np. bólami głowy).

Smutek odczuwany przez dłuższy okres czasu (minimum jeden miesiąc), zwłaszcza gdy nasilenie dyskomfortu psychicznego jest bardzo znaczące.

Smutek doświadczany jako coś co istotnie utrudnia życie pacjenta, ogranicza możliwości jego życiowe, zdolność do wykonywania pracy zawodowej czy obowiązków domowych.

Smutek może stanowić jeden ze znaczących objawów różnych zespołów klinicznych, jest kluczowym diagnostycznie objawem zespołu depresyjnego, dystymii, bardzo znaczącym objawem zespołów lękowych, neurastenicznych i niektórych zaburzeń osobowości.

Smutek o znacznym nasileniu (obniżenie nastroju) jest wskazaniem do podjęcia psychoterapii – zazwyczaj wglądowej, psychodynamicznej lub poznawczo-behawioralnej. Jeśli jest on objawem zaburzeń afektywnych (np. depresji) może być niezbędnych podjęcie leczenia skojarzonego – farmakoterapii i psychoterapii.

 

• Złość

Złość odczuwana nie jako adekwatna sytuacja na doświadczenie deprywacji ważnych potrzeb życiowych, doświadczenie znaczącej straty czy poczucia realnego zagrożenia siebie samego lub ważnych zasobów pacjenta (np. bezpieczeństwa jego bliskich).

Złość odczuwana jako stałe, stosunkowo intensywne uczucie wzmożonej drażliwości bądź w formie nieuzasadnionych gwałtownych napadów złości (ataków furii, utraty kontroli nad zachowaniem).

Złość odczuwana czasami z współistniejącym uczuciem ciągłego zmęczenia, wyczerpania psychofizycznego bądź nadmiernego nieuzasadnionego pobudzenia, niepokoju ruchowego, czasami dezorganizacji myślenia.  

Złość odczuwana przez dłuższy okres czasu (minimum jeden miesiąc), zwłaszcza gdy nasilenie objawów jest znaczące i niosące za sobą wyczerpanie pacjenta.

Złość doświadczana jako coś co istotnie utrudnia życie, ogranicza  możliwości życiowe, niekorzystnie wpływa na nasze relacje interpersonalne a nawet zagraża bezpieczeństwu naszemu lub innych ludzi (gdy towarzyszą jej agresywne zachowania impulsywne gdy jest skorelowana z myślami suicydalnymi).

Złość może stanowić jeden ze znaczących objawów różnych zespołów klinicznych, jest znaczącym diagnostycznie objawem zespołów depresyjnych, lękowych i neurastenicznych, również  niektórych zaburzeń osobowości.

 

• Dysforia

Dysforia odczuwana jako swoista mieszanka stale odczuwanego napięcia emocjonalnego, niezadowolenia, rozdrażnienia, poirytowania, braku poczucia bezpieczeństwa, nieufności, niepokoju, chwiejności nastroju, przygnębienia, znużenia. W pewnych okolicznościach wyraźniej może się eksponować lęk, intensywny smutek lub napady złości. 

Dysforia odczuwana jako stan afektu trudny do jednoznacznego zdefiniowania przez pacjenta, ale występujący przewlekle, stale towarzyszący pacjentowi, mało podatny na zmiany sytuacji zewnętrznej, często jednak nasilający się w sytuacjach społecznych lub w sytuacji przeciążenia dystresem.

Dysforia to jeden z najbardziej „pierwotnych” stanów afektywnych (opisany przez Antoniego Damasio jako Stan Nie-Ok), mało zróżnicowany, trudny poddający się refleksji terapeutycznej, niełatwy w terapii.   

Dysforia może stanowić jeden ze znaczących objawów różnych zespołów klinicznych, jest kluczowym diagnostycznie objawem wielu zaburzeń osobowości, bazowym objawem zespołu neurastenicznego oraz znaczącym objawem zespołów depresyjnych i lękowych.