Zaburzenia aktywności popędowych dotykają ważnych obszarów funkcjonowania pacjenta – snu, łaknienia, aktywności seksualnych oraz zachowań impulsywnych. 

Zaburzenia aktywności popędowych w sposób znaczący pogarszają funkcjonowanie pacjentów, będąc źródłem zarówno objawów emocjonalnych (np. lęku, smutku, drażliwości, napadów złości) jak i też przyczyną istotnych trudności w funkcjonowaniu społecznym chorych (w wymiarze rodzinnym, zawodowym, finansowym).

Zaburzenia aktywności popędowych stanowią zawsze bezwzględne wskazanie do podjęcia intensywnego, skojarzonego leczenia specjalistycznego. Najważniejszą metodą leczenia w tych zaburzenia jest psychoterapia z szczególnym uwzględnieniem psychoterapii poznawczo-behawioralnej.

Czasami w dalszych etapach leczenia niezbędna może okazać się modyfikacja nieprawidłowych struktur osobowościowych – zaburzenia aktywności popędowych są często wyrazem klinicznym zaburzeń osobowości. W takiej sytuacji niezbędnym będzie podjęcie długoterminowej psychoterapii psychodynamicznej skoncentrowanej na trwałej modyfikacji struktur osobowościowych.

 

Najczęściej występujące zaburzenia aktywności popędowych  

• Zaburzenia snu

Zaburzenia snu ( w tym zaburzenia rytmów dobowych) mogą być objawem różnorakich, psychogennych zespołów klinicznych – szczególnie często ujawniają się w zaburzeniach depresyjnych czy lękowych.

Występują też ona jako samoistny zespół objawowy czyli tzw. nieorganiczne zaburzenie snu (bezsenność , zaburzenia chronobiologiczne snu (zespół opóźnionej fazy snu, zespół przyśpieszonej fazy snu, rytm swobodnie biegnący, zespół pracy zmianowej)

Głównym objawem zaburzeń snu są: skrócenie snu, spłycenie snu, częste przebudzanie się podczas snu, trudności w zaśnięciu, wczesnoranne budzenie się, towarzyszy temu często stałe uczucie zmęczenia, rozdrażnienia, apatii, trudności w skupieniu uwagi, brak koncentracji.

W sytuacji wystąpienia zaburzeń snu zawsze wymagana jest pogłębiona diagnoza kliniczna i zdefiniowanie jaka jest ich etiologia i dynamika objawów.

Kolejnym krokiem jest podjęcie leczenia skojarzonego różnych oddziaływań psychoterapeutycznych oraz (jedynie czasami) krótkoterminowej farmakoterapii.

Nieprawidłowo prowadzone leczenie zaburzeń snu (zbyt długie stosowanie leków nasennych) może powodem  ujawnienia się jatropatogennych powikłań, np. zespołów zależności od benzodiazepin lub innych środków nasennych !

W leczeniu zaburzeń snu metodą z wyboru jest ustrukturyzowana, krótkoterminowa psychoterapia poznawczo-behawioralna, której celem jest modyfikacja nieprawidłowych nawyków behawioralnych związanych snem.

• Zaburzenia odżywania

Otyłość – jest często związana  z współistniejącymi trudnościami emocjonalnymi, może być też bezpośrednio związana z wystąpieniem niespecyficznych zaburzeń odżywiania np. jedzenia kompulsywnego (kompulsywne obżerania się).

Leczenie otyłości wymaga podjęcia skojarzonego, złożonego leczenia wielospecjalistycznego z udziałem lekarzy, dietetyków klinicznych, fizjoterapeutów i psychologów.

Psychoterapia w modelu poznawczo-behawioralnym skoncentrowana na modyfikacji nieprawidłowych wzorców funkcjonalnych (zawłaszcza nawyków żywieniowych) jest kluczową metodą leczenia otyłości.    

Anoreksja (jadłowstręt psychiczny), bulimia (żarłoczność psychiczna) – należą do zespołów zaburzeń psychicznych o szczególnie trudnym przebiegu. Niosą za sobą potencjalnie bardzo niebezpieczne następstwa zdrowotne, oba schorzenia są długotrwałe i obarczone całym szeregiem powikłań somatycznych i psychicznych.

Zawsze wymagają podjęcia intensywnego i złożonego leczenia psychoterapeutycznego i farmakoterapeutycznego. Wskazana jest zarówno psychoterapia poznawczo-behawioralna (celem poprawa kontroli objawów) jak psychoterapia psychodynamiczna (celem modyfikacji współistniejących dysfunkcji osobowościowych).

Ortoreksja czy też bigoreksja należą już raczej do grupy złożonych uzależnień behawioralnych, czasami mają one pewien jednak związek z zaburzeniami odżywiania. Stosunkowo często u pacjentów z tymi zaburzeniami w wcześniejszych okresach życia zdarzały się epizody otyłości, jedzenia kompulsywnego lub bulimii.

Ich leczenie zawsze związane jest z podjęciem psychoterapii, zazwyczaj w modelu poznawczo-behawioralnym lub integratywnym.

• Zaburzenia popędu seksualnego

Zaburzenia takowe zawsze wymagają przeprowadzenia wnikliwej diagnozy seksuologicznej (w optymalnej wersji zrealizowanej przez seksuologa klinicznego), psychologicznej i czasami psychiatrycznej.

Pożądanie seksualne (inaczej popęd lub libido) wyraża się chęcią do podejmowania aktywności seksualnej oraz występowaniem myśli i fantazji o treści seksualnej.

Jeżeli chęć kontaktów seksualnych i częstość pojawiania się myśli na ten temat ulega zmniejszeniu w stosunku do stanu typowego dla danej osoby, wtedy możemy mówić o zaburzeniach pożądania – obniżeniu potrzeb seksualnych.

Skrajną postacią obniżenia potrzeb seksualnych jest awersja seksualna. Oznacza ona silną niechęć i postawę unikania jakichkolwiek kontaktów seksualnych. Podobnie, jak w przypadku obniżenia popędu, istotne jest rozróżnienie, czy awersja dotyczy konkretnie osoby partnera, czy kontaktów seksualnych jako takich.

Jeżeli chęć kontaktów seksualnych i częstość pojawiania się myśli na ten temat ulega zwiększeniu w stosunku do stanu typowego dla danej osoby, wtedy możemy mówić o zaburzeniach pożądania – zwiększeniu potrzeb seksualnych.

W leczeniu zaburzeń popędu seksualnego kluczową rolę odgrywa ustrukturalizowana psychoterapia poznawczo-behawioralna lub psychoterapia integratywna.