Bardzo liczna i jednocześnie bardzo rzadko podejmująca psychoterapię grupa pacjentów. Należą do niej osoby z całym szeregiem chorób somatycznych (nie somatyzacyjnych), w których istotnym czynnikiem ryzyka  jest przeciążenie emocjonalne.

Zgodnie bowiem z definicją Światowej Organizacji Zdrowia choroby psychosomatyczne to „choroby przebiegające albo pod postacią zaburzeń funkcji, albo zmian organicznych dotyczących poszczególnych narządów czy układów, w przebiegu  których czynniki psychiczne odgrywają istotną rolę w występowaniu objawów chorobowych, ich zaostrzeniu i zejściu choroby”.

Jak widać uznanie znaczenia czynnika psychicznego jest tu jednoznaczne a pomijanie go zubaża rozumienie etiologii tych zaburzeń.

Zaskakującym w takiej sytuacji jest, ze w procesie leczenia pomijany jest obszar psychiki a jeśli już to leczenie to prowadzone jest często w sposób nieefektywny.

Jest to o tyle zdumiewające, że często prowadzone są jednocześnie rozległe oddziaływania medyczne (niezbędne ale czasami żmudne dla pacjenta a kosztowne dla systemu opieki zdrowotnej), których efekt bywa niweczony przez brak zmian w przeżywaniu i zachowaniu pacjenta.

W naszej ocenie podjęcie psychoterapii może zasadniczo poprawić funkcjonowanie pacjentów i zwiększyć ich szansę na powrót do dobrego samopoczucia. Ma mieć głównie charakter wspierający dla prowadzonego leczenia somatycznego

Wymienimy teraz te spośród zespołów klinicznych, co do których istnienie czynnika emocjonalnego (psychosomatycznego) wydaje się być niepodważalne.

• Nadciśnienie tętnicze wraz z całą grupą zaburzeń, które są jego następstwem (w tym chorobą wieńcową serca)

Etiologia złożona, ale uwzględniająca istotną rolę czynnika emocjonalnego – określonych predyspozycji osobowościowych (tzw osobowość typu A – nadmiernie rywalizująca, agresywna, intensywnie przeżywająca stres); w sytuacji niesprzyjających warunków zewnętrznych np. nasilonego stresu następuje aktywizacja mechanizmów neurohormonalnych poprzez uruchomienie procesów hormonalnych układzie  podwzgórze-przysadka-nadnercze odpowiadającego za reakcję na stres, w tym w wypadku nadmierną i powodującą określone skutki kliniczne ( nadciśnienie tętnicze, choroba wieńcowa serca, zwiększenia ryzyka udaru mózgu )

 

• Zespół jelita drażliwego

Etiologia złożona, ale z zdecydowaną dominacją czynników psychicznych jako źródła problemów zdrowotnych (w badaniach około 85-90% chorych ma współistniejące objawy lękowe, depresyjne i neurasteniczne).

 

• Choroba wrzodowa żołądka i dwunastnicy oraz inne schorzenia górnego odcinka układu pokarmowego (np. refluks żołądka)

Etiologia złożona, podobnie jak wyżej, ale uwzględniająca kluczową czynnika emocjonalnego – określonych predyspozycji osobowościowych (tzw osobowość typu A – nadmiernie rywalizująca, agresywna, intensywnie przeżywająca stres); w sytuacji niesprzyjających warunków zewnętrznych np. nasilonego stresu następuje aktywizacja mechanizmów neurohormonalnych zwiększająca prawdopodobieństwo wystąpienia niekorzystnych zmian fizykalnych, w tym wypadku następuje nadmierna aktywizacja układu współczulnego nerwowego, wzmożone wydzielanie soków żołądkowych, w efekcie następują zmiany kliniczne ( wrzody, refluks )

 

• Choroba Leśniowskiego-Crohna,

Etiologia uwzględniająca znaczącą rolę czynników emocjonalnych, czasami dostrzegalne określone predyspozycje osobowościowe u części pacjentów, czasami współistniejące objawy depresyjne bądź lękowe (zwłaszcza anankastyczne)

 

• Astma i inne choroby o tle alergicznym (alergie atopowe skóry, katar sienny, alergie pokarmowe)

Etiologia złożona, ale  kluczowe znaczenia czynników psychicznych zwłaszcza jako elementów wzmagających intensywność objawów, kluczowe predyspozycje osobowościowe, bardzo często współistniejące objawy lękowe o znacznym nasileniu (bardzo często zespół lęku napadowego, agorafobia)

 

• Gościec przewlekły i inne schorzenia reumatologiczne (kolagenozy, fibromialgia)

Etiologia złożona, ale uwzględniająca wpływ czynników psychicznych na uruchomienie procesów autoagresywnych będących istota tych schorzeń, określone predyspozycje osobowościowe u części pacjentów

 

• Migrena i inne zespoły bólowe (przewlekłe bóle głowy, kręgosłupa)

Etiologia złożona, bardzo często kluczowy element emocjonalny będący korelacją predyspozycji osobowościowych i niesprzyjających czynników środowiskowych ( przewlekły stres, deprywacja potrzeb emocjonalnych ), często współistniejące zaburzenia depresyjne, rzadziej lękowe i neurasteniczne.

Prawdopodobnie czynniki emocjonalne odgrywają znaczącą rolę w większości schorzeń somatycznych, oczywiście często należy mówić o wpływie na rozwój choroby a nie roli decydującej.

 

Włączenie psychoterapii do procesu leczenia zalecane jest już przez większość programów medycznych, wydaje się jednak, że pacjentom trudno jest uznać znaczenie takowych oddziaływań. Zrozumienie tego jak bardzo istotne w procesie leczenia może być zmodyfikowanie nieprawidłowych wzorców osobowościowych jest początkiem sukcesu.

Wybór najbardziej odpowiedniej formy psychoterapii pozwala na zintensyfikowanie procesu leczenia poprzez skoncentrowanie oddziaływań psychoterapeutycznych zmianie bardzo konkretnych obszarów psychiki – modyfikacji nieprawidłowych schematów myślowych, wygaszeniu nadmiernych reakcji emocjonalnych, zmianie dysfunkcjonalnych zachowań.

Oznacza to, że preferowaną formą psychoterapii będzie krótkoterminowa psychoterapia poznawczo-behawioralna z precyzyjnie określonym kontraktem terapeutycznym. Ewentualne wskazania do  oddziaływań długoterminowych mogą być określone w przebiegu leczenia, gdy pogłębiona diagnoza określi konieczność głębszej modyfikacji struktur osobowościowych.

Pamiętajmy: psychoterapia jest metodą wspierającą i nigdy nie zakłóca procesu leczenia prowadzonego przez lekarzy specjalistów. Ma pomagać w procesie leczenia a nie go zastępować.

Zawsze w zaburzeniach psychosomatycznych wiodąca rola w procesie leczenia należy do lekarzy – specjalistów chorób wewnętrznych.