Psychoterapia psychodynamiczna jest jednym z dwóch, obok psychoterapii poznawczo-behawioralnej, dominujących modeli psychoterapii medycznej.

W przebiegu psychoterapii psychodynamicznej diagnozowane, analizowane i modyfikowane są różne aspekty psychiki pacjenta. Obszarem wspólnej refleksji, psychoterapeuty i pacjenta są nie tylko procesy świadome (np. schematy poznawcze czy silne, nieadekwatne przekonania), ale tez i cały obszar nieświadomości. Analizowane są więc wyparte konflikty intrapsychiczne, potrzeby popędowe, uwewnętrznione schematy relacyjne oraz zintrojektowane systemy norm i ideałów Ja.

Model psychodynamiczny proponuje najbardziej szeroką, złożoną i spójną koncepcję ludzkiej psychiki. Pozwala to psychoterapeutom psychodynamicznym na podjęcie nie tylko leczenia objawowego, ale też i przyczynowego szeregu zaburzeń psychogennych i psychosomatycznych. Zakres możliwej interwencji leczniczej w przypadku psychoterapii psychodynamicznej jest znaczący, podobnie szerokie są wskazania kliniczne do zastosowania tej metody leczenia.

Należy też podkreślić, że psychoterapia psychodynamiczna dysponuje zweryfikowanymi klinicznie narzędziami diagnostycznymi i leczniczymi co sytuuje ją w obszarze oddziaływań medycznych. Możliwa jest więc integracja psychoterapii psychodynamicznej z innymi oddziaływaniami medycznymi, np. farmakoterapią. Modele kliniczne psychoterapii psychodynamicznej są też w pełni zintegrowane z medycznie zdefiniowanymi systemami klasyfikacyjnymi. 

Istotą pracy psychoterapeuty psychodynamicznego jest bezwzględne uznanie złożoności i niepowtarzalności psychiki ludzkiej, dlatego też w tym podejściu terapeutycznym unika się ustrukturyzowanych modeli postępowania leczniczego. Każdy pacjent jest traktowany indywidualnie, każda sesja jest inna, dynamika pracy terapeutycznej jest zazwyczaj znacząca. Należy jednak pamiętać, iż bieżąca poprawa samopoczucia jest jedynie jednym z celów stawianych podczas psychoterapii psychodynamicznej, kluczowym jest uzyskanie długoterminowej stabilizacji stanu psychicznego pacjenta. 

Niezwykle ważnym aspektem tej formy leczenia psychologicznego jest maksymalnie duże zaangażowanie w proces terapii zarówno psychoterapeuty jak i też samego pacjenta. Oczekuje się więc od pacjenta czynnego zaangażowania w proces leczenia – nie jest możliwym uzyskanie zadawalających efektów bez wysiłku włożonego przez obu uczestników terapii. Należy też pamiętać, iż w  trakcie trwania psychoterapii psychodynamicznej doświadczane bywają trudne emocje, pacjenci mogą więc doświadczać krótkoterminowego pogorszenia samopoczucia. Są to jednak stany przemijalne, zazwyczaj nie nadmiernie dotkliwe a w sytuacji bardzo dużego nasilenia  dyskomfortu emocjonalnego możliwa jest pomoc farmakoterapeutyczna. 

Psychoterapia psychodynamiczna ma swoje jasno zdefiniowane standardy pracy – sesje odbywają się nie rzadziej niż raz w tygodniu (w razie określonych wskazań klinicznych dwa razy w tygodniu), trwają około 50 minut, mają miejsce zawsze w konkretnym dniu, o konkretnej godzinie i w tym samym miejscu. Całościowy czas trwania psychoterapii psychodynamicznej określają potrzeby medyczne każdego z pacjentów, z doświadczenia klinicznego wynika, iż okres ten to zazwyczaj od dwóch do czterech lat (choć możliwe są oczywiście dłuższe procesy terapeutyczne w uzasadnionych klinicznie przypadkach).

Niezwykle ważnym aspektem procesu psychoterapeutycznego jest postawienie wstępnej diagnozy psychodynamicznej – wymaga to zazwyczaj kilku spotkań wstępnych celem przeprowadzenia pogłębionego wywiadu psychologicznego i medycznego. Diagnoza ta jest zazwyczaj weryfikowana i modyfikowana w przebiegu terapii, pozwala ona jedna na określenie wstępnych celów psychoterapii oraz zdefiniować jej przyszłą dynamiką (np. ilość spotkań tygodniowo).

Kolejnym punktem postępowania klinicznego jest sformułowanie wspólnie z pacjentem kontraktu terapeutycznego – definiujemy w nim pożądane cele terapeutyczne w kontekście wstępnej diagnozy pacjenta oraz jego potrzeb i oczekiwań. W kontrakcie terapeutycznym jasno jest są też opisane warunki uczestnictwa w psychoterapii: dokładne terminy spotkań, możliwości odwoływania sesji oraz kwestie finansowe. Nie są to bynajmniej przypadkowe zalecenia, taki schemat postępowania klinicznego jest wyrazem zintegrowanych doświadczeń zawodowych praktyków psychoterapii psychodynamicznej i psychoanalizy. 

Powstaje wiec pytanie jak zbudowano tak złożony i spójny system terapeutyczny, czy było to wynikiem jednorazowego czy rozwój koncepcji miał charakter organiczny ?

Po pierwsze ważnym jest, iż model psychodynamiczny rozwijał się przez szereg lat reflektując coraz to nowe doświadczenia kliniczne setek i tysięcy twórczych psychoterapeutów. Można powiedzieć, iż jest on wspólnym dziełem wielu ludzi i wynikiem doświadczeniem wyniesionych z setek tysięcy sesji terapeutycznych.

Prekursorem i pierwszym praktykiem psychoterapii psychodynamicznej był Zygmund Freud, twórca psychoanalizy, który sformułował kluczowe zasady psychologii nieświadomości. Jego rola jest nie do przeceniania, wniósł on niezwykle do dużo cennych spostrzeżeń do praktyki klinicznej opracował też złożone modele opisują ludzką psychikę. Oczywiście należy mieć jasność, iż nie wszystkie koncepcje Freuda oprały się próbie czasu, jednak podstawowe założenia jego teorii są wciąż obowiązujące i niezwykle przydatne klinicznie.

Kluczowym elementem teorii freudowskiej było uznanie kluczowej roli procesów nieświadomych w etiopatogenezie zaburzeń psychicznych (początkowo głównie nerwic). Zwrócił on uwagę na kluczową rolę wyparcia – potężnego mechanizmu obronnego chroniącego nas przed niechcianymi treściami konfliktowymi (np. między naszymi biologicznie uwarunkowanymi potrzebami popędowymi a kulturowo wyuczonymi standardami moralnymi). Wyparcie chroni, ale jednocześnie samo w sobie staje potencjalnym źródłem lęku i następczej nerwicy.  

Dalsze lata rozwoju psychoanalizy i psychoterapii psychodynamicznej przyniosły kolejne ważne koncepty kliniczne – znaczenie ego i jego mechanizmów obronnych, rolę przeniesienia i przeciwprzeniesienia w procesie psychoterapii, znaczenie uwewnętrznionych wzorców relacyjnych, modelu konfliktu i deficytu w rozwoju psychiki i cały szereg innych cennych spostrzeżeń.   

Dostrzeżenie (już w pracach samego Freuda) znaczenia filogenetycznie uwarunkowanych, nieświadomych struktur popędowych będącym instynktownym rdzeniem Systemu Nieświadomości buduje nić łączącą psychologię głębi z biologicznie zdefiniowaną teorią umysłu. Tym samym możemy zintegrować odziaływania stricte medyczne (np. farmakoterapię) z złożonymi oddziaływaniami  psychoterapeutycznymi po to by spotencjalizować oczekiwany efekt kliniczny całego procesu leczniczego.      

W procesie diagnozy i leczenia terapeuta psychodynamiczny uwzględnia więc uwarunkowania konstytucjonalne takie jak określona reaktywność i wrażliwość układu nerwowego (np. predyspozycję do ujawniania się lęku), temperament, funkcje kognitywne i mnestyczne czy sprawność intelektualną.

W zależności od dominującego obrazu klinicznego oraz zreflektowanych w trakcie pogłębionej diagnozy kluczowych problemów pacjenta terapeuta może wdrożyć jeden z dwóch modeli psychoterapii psychodynamicznej: model ekspresywny lub formę podtrzymujący. Często jednak forma pracy jest modyfikowana w trakcie trwania samej psychoterapii – pamiętajmy, iż jest to dynamiczny proces podczas, która dochodzi do znaczących zmian w strukturze psychicznej pacjenta.

Jak wobec tego przebiega sama psychoterapia psychodynamiczna w kontekście budowanych przez lata modeli teoretycznych i strategii klinicznych ? 

Po pierwsze kluczowym narzędziem terapeutycznym psychoterapii psychodynamicznej jest sama relacja psychoterapeutyczna. Jest ona niezastąpionym źródłem wiedzy o pacjencie i sposobem eksplorowania jego nieświadomości co ostatecznie staje się podstawą stale modyfikującej się diagnozy psychodynamicznej. Co ważniejsze relacja terapeutyczna jest potężnym narzędziem dzięki któremu możemy dokonywać intencjonalnych zmian struktur wewnątrzpsychicznych pacjenta. Co jak wiemy jest bazowym celem psychoterapii psychodynamicznej. Terapeuta psychodynamiczny umiejętnie korzystając  z przeniesieniowo-przeciwprzeniesieniowego charakteru relacji terapeutycznej zyskuje potężne narzędzie lecznicze. Pamiętajmy Tu i Teraz  jest najważniejsze w psychoterapii psychodynamicznej. 

Po drugie ważnym obszarem reflektowanym w przebiegu psychoterapii psychodynamicznej są aktualne problemy pacjenta – skargi objawowe, problemy funkcjonalne, trudności relacyjne. Analiza tych obszarów z jednej strony wnosi wiele do procesu rozumienia i następczej zmiany struktur wewnątrzpsychicznych, z drugiej obiektywnie pomaga pacjentowi z poradzeniu sobie z tymi trudnościami. Reasumując psychoterapia psychodynamiczna już w okresie jej trwania poprawia samopoczucie pacjenta, zwiększa jego kompetencje społeczne oraz jakość jego relacji interpersonalnych.  

Po trzecie psychoterapia psychodynamiczna bada też przeszłość pacjenta – jego wcześniejsze doświadczenia relacyjne, związki z ważnymi emocjonalnie osobami, jego potrzeby, pragnienia, frustracje, deficyty, konflikty, fantazje, marzenia. Każde z tych doświadczeń kształtuje struktury psychiczne pacjenta, architekturę procesów nieświadomych, utajnione braki, ale też i możliwości. Pamiętajmy – nie zajmujemy się tym o tak, badamy zawsze przeszłość w kontekście teraźniejszości. Tego co aktualnie dzieje się w życiu pacjenta i tego co dzieje się na każdej sesji psychoterapeutycznej.

I wreszcie ostatnie pytanie. Kiedy podejmować psychoterapię psychodynamiczną, jakie są wskazania do zastosowania tej metody leczenia ?

Odpowiedź jest prosta. W każdej sytuacji gdy naszym celem jest trwała i długoterminowa zmiana struktury psychicznej a zaburzenia emocjonalne nie mają charakteru jednoznacznie reaktywnego lub silnie uwarunkowanego czynnikami biologicznymi.

Oznacza to, że psychoterapia psychodynamiczna będzie metodą z wyboru w zaburzeniach psychicznych związanych z dysfunkcjami osobowościowymi, większością zaburzeń nerwicowych oraz niektórymi zaburzeniami depresyjnymi. 

Możemy ją również podjąć, gdy nie do końca skuteczne okazały się inne metody leczenia: farmakoterapia, psychoterapia wspierająca lub ustrukturyzowana psychoterapia poznawczo-behawioralna.