Odróżnienie psychoterapii od innych oddziaływań psychologicznych jest szczególnie ważne, budzi temat ten budzi bowiem szereg kontrowersji i niejasności. Zgodnie z encyklopedią PWN psychoterapia [gr. psychḗ ‘dusza’, therapeía ‘leczenie’] to metoda leczenia polegająca na stosowaniu odpowiednich oddziaływań psychologicznych; wykorzystywana głównie w leczeniu nerwic, zaburzeń osobowościowych i psychosomatycznych. W naszej ocenie przytoczona wyżej definicja psychoterapii określa jej granice i zdecydowanie wyróżnia wobec innych metod oddziaływania psychologicznego. Co więc nie jest psychoterapią w szerokiej ofercie usług psychologicznych i psychiatrycznych ? Które z metod oddziaływań psychologicznych są w naszej ocenie wartościowym wsparciem farmakoterapii psychiatrycznej bądź psychoterapii medycznej ?

Na tak: nie psychoterapia, ale wartościowe i godne szacunku metody diagnozy, terapii lub rozwoju osobistego

1. Nie są psychoterapią różne formy diagnozy  psychologicznej bądź psychiatrycznej, w tym diagnoza przy użyciu testów psychologicznych nie prowadzone przez psychoterapeutę i nie będące zdefiniowanym początkiem procesu psychoterapii.  

Diagnoza sama w sobie (zarówno psychiatryczna jak i psychologiczna) ma bowiem na celu oceną aktualnego stanu psychicznego bądź opis predyspozycji osobowościowych, ale już nie ich modyfikację.

Diagnoza psychologiczna może być kluczowym elementem postępowania kwalifikującego do psychoterapii, definiującego określone dysfunkcje osobowościowe.

Diagnoza psychiatryczna (zwłaszcza prowadzona przez psychiatrę psychodynamicznego) jest niezbędnym elementem postępowania klinicznego w określonych zaburzeniach psychogennych, pozwala bowiem ona na określenie kierunku dalszego postępowania leczniczego (np. konieczność leczenia zintegrowanego – psychoterapii i farmakoterapii).

Uczestniczenie w procesie diagnozy, nawet wnikliwej i długoterminowej nie jest jednak tożsame z procesem złożonego i intencjonalnego leczenia jakim jest psychoterapia. Może ona, ale nie musi być wstępem do procesu psychoterapii, którego początek określa pierwsze spotkanie z psychoterapeutą.  

2. Nie są też psychoterapią różne formy tzw. pomocy psychologicznej w tym procedury poradnictwa psychologicznego oraz  wsparcia psychologicznego.

Jakkolwiek same w sobie są one bardzo cenną metoda leczniczą to  zazwyczaj nie mają na celu uzyskanie  intencjonalnej i zaprogramowanej modyfikacji stanu psychicznego czy tez trwałej zmiany struktur osobowościowych.

Ich zadaniem jest udzielenie wsparcia pacjentowi w trudnej sytuacji życiowej poprzez próbę wspólne znalezienia sensownej metody poradzenia sobie z jego określonymi, aktualnymi problemami życiowymi.

Czasami pozwalają one na wdrożenia w pełni satysfakcjonujących i efektywnych rozwiązań trudności pacjenta bez konieczności podejmowania przez niego dedykowanej psychoterapii.    

3. Nie są psychoterapią różne formy treningów umiejętności psychologicznych, zwłaszcza te oferowane jako szybkie sposoby na modyfikacji określonych osobowościowych lub też poprawienia określonych kompetencji społecznych.

Oczywiście niektóre treningi psychologiczne (np. trening asertywności czy radzenia sobie ze stresem) są niezwykle cennym wsparciem w procesach leczenia różnych dysfunkcji psychicznych. Muszą być jednak one prowadzone przez osoby profesjonalnie do tego przygotowane, najlepiej z znaczącym doświadczeniem klinicznym co pozwala na ich w pełni bezpieczne przeprowadzenie.

Czasami są one elementem złożonych, zintegrowanych programów leczniczych, składających się  zarówno oddziaływań psychoterapeutycznych (zazwyczaj psychoterapii poznawczo-behawioralnej) jak i też określonych treningów umiejętności psychologicznych.

Inne treningi oferowane zazwyczaj jako szybkie, skuteczne narzędzia poprawy określonych kompetencji psychologicznych powinny być dedykowane tylko osobom zdrowym i w pełni świadomym tego jaki rodzaj aktywności podejmują. Oczywiście również w takowej formule powinny być one prowadzone przez osoby mające pełne uprawnienia do ich wykonywania oraz należne kompetencje zawodowe.

  

4. Nie są również psychoterapią różne formy oddziaływań mające na celu tylko redukcję doświadczanego napięcia emocjonalnego (np. różne formy relaksacji).

Trzeba jednak pamiętać, iż umiejętność poddania się autorelaksacji poprzez użycie technik  relaksacyjnych jest bardzo ważnym wsparciem zarówno w radzeniu sobie z przewlekłym dystresem jak i też każdym procesie leczenia schorzeń psychogennych. Treningi umiejętności relaksacyjnych mające na celu wyuczenie się technik relaksacyjnych są więc zawsze zalecane w zintegrowanym modelu leczenia schorzeń psychogennych.

  5. Nie są również psychoterapię złożone formy aktywności umysłowej lub umysłowo-cielesnej wywodzące się z Tradycji Wschodu takie jak medytacja i joga. Są one jednak

Na nie, być ostrożnym lub w ogóle unikać ich stosowania

 

1. Nie są psychoterapią też różne formy oddziaływań wywodzące się ruchu rozwoju osobistego czy tzw. ruchu pozytywnego myślenia (często odwołujące się do technik NLP). W naszej ocenie mogą one wręcz stanowić pewne zagrożenie dla zdrowia jeśli stosowane są wobec osób z poważniejszymi problemami emocjonalnymi a ich oddziaływanie w najlepszym razie jest powierzchowne i krótkoterminowe.

Dlaczego ? Dają one bowiem złudne odczucie poprawy samopoczucia, którego istotą jest masywne zaprzeczanie istniejącym problemom emocjonalnym lub też rzeczywistym trudnościom życiowym pacjenta. Odcięcie się od nich może faktycznie dać mu uczucie ulgi i spokoju, ale w momencie nieuchronnego skonfrontowania się z powracającymi trudnościami ich skala może go przytłoczyć. Efektem tego może być poważny kryzys emocjonalny i nagłe pogorszenie stanu psychicznego.

2. Nie jest są też psychoterapią różnorakie techniki mające na celu wprowadzenie pacjenta w stany hipnotyczne czy transowe realizowane nie przez wykształconego psychoterapeutę i nie w przebiegu procesu psychoterapii.

Hipnoza stosowana nie w przebiegu psychoterapii (a np. podczas paraterapeutycznych sesji transowych związanych z przyjmowaniem określonych substancji) jest procedurą obdarzoną znacznym ryzykiem trwałej dezorganizacji struktur osobowościowych.

Uważamy, iż należy niezwykle ostrożnie podchodzić do takich form „leczenia” i unikać ich nawet gdy jest się w pełni stabilnym psychicznie. Pod żadnym pozorem nie należy ich podejmować w sytuacji stwierdzenia jakichkolwiek zaburzeń psychicznych czy też wcześniejszych dysfunkcji osobowościowych.