Psychoterapia medyczna jest metodą leczenia o znaczącej i zweryfikowanej klinicznie skuteczności terapeutycznej. Nie można prowadzić efektywnego leczenia jakiegokolwiek zaburzenia psychicznego bez włączenia w ten proces jakiejś formy zweryfikowanej klinicznie psychoterapii medycznej.  

Efektywność psychoterapii jest dostrzegalna zwłaszcza w kontekście jej skuteczności co do uzyskania pożądanej poprawy samopoczucia i jakości funkcjonowania pacjenta w wymiarze długoterminowym. Podjęcie psychoterapii zwiększa szanse pacjenta na lepsze radzenie sobie w różnych obszarach jego życia w wymiarze długoterminowym a nie uzyskanie jedynie krótkoterminowej poprawy samopoczucia.

Jakie mogą być kryteria oceny skuteczności psychoterapii medycznej ?

Wśród proponowanych ogólnych kryteriów oceny skuteczności psychoterapii medycznej wymienia się:

• Ustąpienie lub znaczące zmniejszenie aktualnych symptomów – objawów, które były przyczyną podjęcia psychoterapii (zarówno stricte emocjonalnych jak określonych dysfunkcji behawioralnych)

• Ocena tego czy doszło do poprawy samopoczucia pacjenta (na podstawie jego subiektywnej oceny); możliwa jest tu jedynie ocena w wymiarze długookresowym aby epizodyczne zmiany nastroju nie mogły wpływać na ten czynnik

• Ocena postępów (stabilizacja, dezorganizacja, brak zmian) w funkcjonowaniu psychicznym, relacyjnych i społecznym pacjenta (oceniane przez zarówno przez pacjenta jak i obiektywnych obserwatorów)

• Ocena tego czy zachodzą trwałe zmiany modeli funkcjonalnych (złożonych, dysfunkcjonalnych wzorców behawioralnych) wraz z uwewnętrznionymi schematami poznawczymi (oceniane na podstawie obserwacji samego pacjenta i psychoterapeuty, rzadziej również na podstawie relacji najbliższego otoczenia pacjenta)

• Ocena tego czy zachodzą pożądane zmiany w strukturze osobowości pacjenta (dokonywane na podstawie wymiernej oceny klinicznej, np. testy osobowości)

Czy dysponujemy w ogóle jakimiś i jakiego rodzaju są refleksje badawcze na temat skuteczności klinicznej psychoterapii ?

Otóż Richard Tillett (Tillett R., Psychotherapy assessment and treatment selection. British Journal of Psychiatry 1996) przeszukał literaturę dotyczącą badań nad efektywnością psychoterapii obejmującą ponad 1000 pozycji. Rezultaty swoich poszukiwań uznał za solidny dowód generalnej znaczącej skuteczności psychoterapii. Stwierdził przy tym, że przyczyny zróżnicowania korzyści osiąganych przez pacjentów nie są jeszcze dostatecznie rozpoznane. Zauważył on ponadto, że psychoterapia krótkoterminowa jest stosowana w wielu sytuacjach klinicznych i co ważne może być ona zaskakująco efektywna. Uważa on jednakże, iż chroniczna i złożona psychopatologia pacjenta (np. zaburzenia osobowości) wymaga podjęcia psychoterapii długoterminowej.

Z kolei Seligman, powołując się na prowadzone przez wiele lat badania konsumenckie (Consumer Reports, 1995 roku) stwierdza, że pacjenci odnoszą znaczne, długoterminowe korzyści z udziału w każdej formie psychoterapii. Inną refleksją wynikającą z badań Seligmana jest opinia, iż psychoterapia długoterminowa działa znacznie lepiej niż psychoterapia krótkoterminowa w złożonych zaburzeniach osobowościowych z rozbudowaną symptomatologią objawową. Z badań Seligmana wynika również, że psychoterapia stosowana samodzielnie w leczeniu zaburzeń lękowych jest efektywniejsza do w wymiarze długoterminowym od leczenia farmakologicznego. W zaburzeniach afektywnym najlepszym modelem terapii jest leczenie skojarzone – psychoterapia wsparta farmakoterapią.

Do podobnych wniosków doszli Coreyowie stwierdzając, iż przegląd badań empirycznych dostarcza licznych dowodów na to, że udział w grupie psychoterapeutycznej prawie zawsze przyczynia się do dającej się zaobserwować istotnej poprawy w bardzo wielu różnych wskazaniach klinicznych.

Przyjrzyjmy się teraz dwóm głównym modalnościom psychoterapeutycznym i spróbujmy ocenić ich efektywność terapeutyczną.

Terapia psychodynamiczna jest metodą leczenia wymagającą od pacjenta dużego zaangażowania, ale też dającą perspektywę długoterminowej poprawy samopoczucia.   

W przebiegu leczenia psychodynamicznego zachodzą trwałe i głębokie zmiany w strukturze osobowości pacjenta. W efekcie tego poprawa samopoczucia i funkcjonowania jakiej doświadcza pacjent jest długoterminowa a nie tylko objawowa. Ryzyko nawrotów dolegliwości jest znacznie mniejsze.

Dlaczego tak się dzieje ?

Wynika to z bazowych założeń terapii psychodynamicznej – w jej następstwie modyfikowane bowiem są dysfunkcjonalne mechanizmy wewnątrzpsychiczne a nie tylko usuwane zewnętrzne objawy choroby (co również oczywiście następuje). Praca z nieświadomością, modyfikacja nieadekwatnych mechanizmów obronnych ego, analiza wzorca przeniesienia to unikatowe narzędzia psychoterapii psychodynamicznej i psychoanalitycznej.

Zmiana w przebiegu psychoterapii psychodynamicznej jest więc strukturalna, ma bowiem charakter korzystnej i pożądanej przez pacjenta modyfikacji charakteru.

Pozwala to pacjentowi uczestniczącemu w terapii psychodynamicznej na uniknięcie powtarzających się kryzysów psychicznych a co za tym idzie konieczności chronicznego, wieloletniego leczenia. Terapia psychodynamiczna daje więc perspektywę bycia zdrowym a nie tylko podleczonym.

Skuteczność psychoterapii poznawczo-behawioralnej (CBT / Cognitive Behavioral Therapy) potwierdzona została licznymi badaniami. Obiektywizacja uzyskanych wyników możliwa była m.in. poprzez dbałość o stosowanie odpowiednich protokołów terapii, precyzyjne określenie kryteriów doboru pacjentów do grupy badawczej, stosowanie sprawdzonych narzędzi, służących do pomiaru efektów, a także ocenę jej skutków poprzez niezależnego badacza.

Najbardziej obszerne artykuły przeglądowe, poświęcone tematowi skuteczności CBT, przedstawione zostały przez badaczy takich jak: Butler, Chapman, Eyan i Beck (2006) oraz Hofmann, Asnaani, Vonk, Sawyer i Fang (2012).

Psychoterapia poznawczo-behawioralna cechuje się wysoką skutecznością w leczeniu bezsenności (i innych zaburzeń snu), depresji (i innych zaburzeń afektywnych), zaburzenia lękowego uogólnionego, fobii społecznej, zespołu lęku napadowego (z agorafobią i bez), zaburzenia stresowego pourazowego oraz zaburzeń neurastenicznych

Psychoterapia poznawczo-behawioralna stanowi obiecujące uzupełnienie farmakoterapii w leczeniu schizofrenii oraz zaburzenia afektywnego dwubiegunowego,

Wdrożenia psychoterapii poznawczo-behawioralnej w procesie leczenia zaburzeń depresyjnych przynosi nieco lepsze efekty niż farmakoterapii lekami przeciwdepresyjnymi w sytuacji wystąpienia epizodu depresji łagodnego. W sytuacji zdiagnozowania epizodu depresji umiarkowanego lub ciężkiego optymalną metoda postępowania klinicznego jest leczenia skojarzone – farmakoterapia psychiatryczna wraz z psychoterapią poznawczo-behawioralną.

Zastosowanie psychoterapii poznawczo-behawioralnej w leczeniu zaburzeń depresyjnych i lękowych (zwłaszcza lęku panicznego) daje znacznie lepsze długoterminowe efekty i powoduje dwukrotnie rzadsze występowanie nawrotów niż tylko stosowanie farmakoterapii. Efekty prowadzonej terapii utrzymują się bowiem długo po jej zakończeniu, maleje zasadniczo ryzyko nawrotów choroby, mniejsze jest też oczywiście prawdopodobieństwo wystąpienia jakichkolwiek niekorzystnych objawów niepożądanych. 

W porównaniu z innymi metodami leczenia psychoterapia poznawczo-behawioralna pomaga osiągnąć zdecydowanie najlepsze efekty w leczeniu bezsenności i innych zaburzeń snu. Jest też naturalną ochroną przed ryzykiem rozwinięcia się zespołów zależności od benzodiazepin i innych leków nasennych (co jest częstym powikłaniem źle prowadzonej farmakoterapii bez udziału psychoterapii). 

Ze względu na liczne doniesienia, potwierdzające skuteczność psychoterapii poznawczo-behawioralnej, w Stanach Zjednoczonych czy Wielkiej Brytanii obecnie stanowi ona podstawową metodę leczenia wielu zaburzeń psychicznych (zwłaszcza lękowych i afektywnych). Psychoterapia poznawczo-behawioralna jest także efektywnym i niezwykle istotnym uzupełnieniem farmakoterapii psychiatrycznej w leczeniu zaburzeń psychotycznych.

Reasumując każda z form psychoterapii medycznej o udowodnionej klinicznej skuteczności jest w pełni efektywną metodą leczenia w większości zaburzeń psychogennych.