Dysfunkcje behawioralne w zakresie ról społecznych.

Dysfunkcje behawioralne związane z  wypełnianiem ważnych ról społecznych ważną przyczyną skłaniającą pacjentów do podjęcia psychoterapii.

 

Dysfunkcje behawioralne związane z związane z wypełnianiem ważnych ról społecznych mogą być opisywana jak przewlekłe stany nieprawidłowego radzenia sobie w różnych, znaczących obszarach życiowych.

Dotyczą one kluczowych ról życiowych każdego z nas – tego czy i jak radzimy sobie z pracą, nauką, obowiązkami domowymi,  czy doświadczamy satysfakcji w obszarze życia zawodowego, czy znajdujemy równowagę pomiędzy życiem zawodowym a osobistym, naszej umiejętności relaksowania się i bawienia się, zdolności do planowania, trzymania się wyznaczonych celów życiowych i ich realizacji, gotowości do szanowania obowiązujących norm moralnych i prawnych i ich nie łamania oraz całego szeregu innych.

Należy to oczywiście rozważyć na ile negatywna ocena swojego funkcjonowania dokonana przez pacjenta lub jego otoczenie jest zawsze adekwatna. A na ile nazbyt krytyczna, nie przystająca do realności, przeszacowana.

Wiemy bowiem o tym, że często nasze oczekiwania co do samych siebie są zawyżone, uwarunkowane nieprawidłowymi wzorcami społecznymi, niejednokrotnie natrętnie promowanymi medialnie. Zbyt wiele chcielibyśmy osiągnąć, zbyt surowo oceniamy swoje dotychczasowe życie, nie umiemy często cieszyć się tym co już doświadczyliśmy.


Pamiętajmy też, iż często również nasze bezpośrednie otoczenie wymaga zbyt dużo od nas, formułuje nadmierne oczekiwania wobec nas i wytycza zbyt ambitne zadania.

W takowej sytuacji ważnym jest zdecydowanie się na nieco inne niż długoterminowa psychoterapia form pomocy psychologicznej. Urealnienie z pomocą psychologa oczekiwań co do samego siebie, otrzymania pomocy w właściwej ocenie swoich możliwości czy potrzeb bywa czasami wystarczające aby złagodzić niepokój z jakim zgłaszają się pacjenci.

Są jednak sytuacje, w których możemy jednoznacznie mówić o długotrwałych problemach w radzeniu sobie z ważnymi obszarami życia społecznego. Widzimy realne trudności pacjentów – nawracające problemy z pracą, postępujący kryzys finansowy, niemożność zdobycia upragnionego wykształcenia, nieumiejętność odpoczynku i wiele, wiele innych. Okoliczności, w których może nastąpić potencjalne załamania funkcjonowania w obszarze społecznym jest naprawdę nie mało, nie są do rzadkie ani łatwe do rozwiązania sytuacje.

Zdefiniowanie obszarów deficytów społecznych, jednoznaczne uznanie je za problemowe i wymagające podjęcia psychoterapii będzie jednak zdecydowanie trudniejsze od innych wskazań. Psychogenne zespoły objawowe (afektywne), problemy somatyzacyjne, jednoznaczne zaburzenia behawioralne czy nawet zgłaszane przez pacjentów przewlekłe problemy relacyjne są znacznie łatwiejsze diagnostycznie.


Dlaczego ?

Złożoność ludzkiego życia – naszych oczekiwań, potrzeb, ról społecznych w których występujemy, zadań jakie mamy wypełnić, środowiskowych ocen jakim mamy sprostać jest tak duża, że uniemożliwia stworzenie jakiegokolwiek wzorca „ idealnego funkcjonowania behawioralnego w obszarze społecznym”. Spróbujemy dlatego jedynie z grubsza określić obszary, które mogą być źródłem doświadczanego przez pacjentów uzasadnionego niezadowolenia z samych siebie. Te, których wystąpienie mogłoby wskazywać na konieczność co najmniej konsultacji u psychoterapeuty.

Dysfunkcje behawioralne związane z wypełnianiem ważnych ról społecznych

 

  • Osoby zgłaszające się do psychoterapii skarżą się niemożność lub znaczącą trudność w określaniu swoich celów życiowych; mają poczucie, iż nigdy (lub prawie nigdy) nie wiedzą czym chciałby się długoterminowo zajmować, jakie mają być ich cele życiowe (w zakresie edukacji, pracy, finansów, inwestycji), nie są w stanie też znajdować nowych celów życiowych w sytuacji konieczności modyfikacji swoich wcześniejszych zamierzeń. Są zbyt zależne od innych, oczekują porad i wskazówek co do dalszego postępowania (pomimo braku deficytów intelektualnych), czują się bezradne i przytoczone koniecznością nieustannego dokonywania wyborów życiowych; czasami uciekają w świat cyfrowych rozrywek, uzależnień behawioralnych lub chemicznych.
  • Osoby zgłaszające się do psychoterapii skarżą się na trudność w realizacji długoterminowych celów życiowych, nie są w stanie utrzymać długoterminowego zaangażowania w znaczące aktywności życiowe, brakuje im wytrwałości aby osiągać zaplanowane zadania, porzucają je przed osiągnieciem ostatecznego celu (np. ukończenia studiów, zdobycia jakiś pożądanych kwalifikacji, zaoszczędzania wcześniej zaplanowanej sumy pieniędzy, itd.), stale zmieniają obszary zaangażowania, mają „słomiany zapał”, towarzyszy temu poczucie utraty perspektyw, zaprzepaszczenia swojej szansy życiowej. Czasami współistnieje z takim wzorcem behawioralnym prokrastynacja, neurasteniczność lub dystymia.    
  • Osoby zgłaszające się do psychoterapii skarżą się na istotne trudności w mobilizacji do pracy czy nauki nie współistniejące z klinicznymi objawami depresyjnymi czy neurastenicznymi (albo współistniejące w bardzo ograniczonym stopniu) a wynikające z długotrwałego braku motywacji do podejmowania tych aktywności; efektem tego są powtarzające się trudności w pracy zawodowej, szkole lub na studiach nie wynikające ograniczeń kompetencyjnych pacjenta, czasami częste sytuacje utraty lub też konieczności wymuszonej zmiany pracy. Ostatecznym następstwem jest sytuacja, w której osoba takowa wykonuje pracę poniżej jego realnych kwalifikacji, towarzyszy temu głęboka frustracja i poczucie porażki życiowej. Stosunkowo często w innych obszarach życiowych (np. życiu rodzinnym, aktywnościach towarzyskich, zaangażowaniu w pasje lub zabawę) poziom funkcjonowania takiej osoby jest w pełni zadawalający.
  • Osoby zgłaszające się do psychoterapii informują o trudnościach z znalezieniu satysfakcji z wykonywanej pracy zawodowej czy nauki (pomimo jej sumiennego wykonywania) z jednoczesną niemożnością dokonania jakiejkolwiek zmiany w tym obszarze; informują też o stale towarzyszącym im uczuciu nudy, frustracji i braku perspektyw nie wynikającym z realnej sytuacji życiowej a nie możności doświadczenia przyjemności w jakiejkolwiek sytuacji związanych z aktywnością zawodową (lub nauką); jednocześnie ich poziom funkcjonowania zawodowy jest pozornie w pełni zadawalający
  • Osoby zgłaszające się do psychoterapii skarżą się niemożność znalezienia dystansu do wykonywanej pracy zawodowej lub nauki; poziom zaangażowania w pracę (naukę) jest nadmierny, wpływa to niekorzystnie na inne obszary życia – relacje rodzinne, aktywność towarzyską, dbałość o zdrowie i sprawność fizyczną. Sytuacja takowa nie wpływa to z jakiś zewnętrznych przyczyn (np. okresowego zwiększenia obciążenia obowiązkami zawodowymi, trudnościami materialnymi zmuszającymi do podjęcia wzmożonej aktywności zawodowej), ale ma charakter chroniczny, stały, niezależny od realnej sytuacji życiowej pacjenta. W skrajnej postaci przybiera ona cechy uzależnienia behawioralnego – możemy wówczas mówić o pracoholizmie.
  • Osoby zgłaszające się do psychoterapii informują o powtarzających się trudnościach z utrzymywaniem należnej autonomii w relacjach społecznych. Doświadczają siebie jako kogoś słabego, niezdolnego do wyrażenia swojego zdania wobec innych lub nie umiejącego obronić swoich praw i interesów. Mają poczucie, iż zarówno w pracy zawodowej jak i innych sytuacjach społecznych są mało efektywni w dbałości o swoje prawa i należne przywileje, często czują się nadużywani, oszukiwani lub wykorzystywani przez współpracowników lub przełożonych. Ich osiągniecia zawodowe są często przypisywane innym, brak im zdolności do zaprezentowania swoich pomysłów. W ich ocenie prawie nigdy nie odnoszą znaczących sukcesów (zarówno w wymiarze zawodowym jak i innych) pomimo posiadanych kompetencji i włożonej pracy. Często zaś czują się przeciążeni, przepracowani (inaczej niż w pracoholizmie – bez ich wewnętrznej zgody na takową sytuację) wręcz wyeksploatowani.
  • Osoby zgłaszające się do psychoterapii informują o narastającym poczuciu nudy i frustracji wynikającej z niezdolności do znalezienia jakichkolwiek satysfakcjonujących aktywności niezwiązanych z pracą zawodową lub obowiązkami rodzinnymi. Mają one przewlekły deficyt tzw. „zdolności do zabawy”. Trudno jest im odczuwać przyjemność, bezinteresowną radość, oddawać się różnorakim aktywnościom nie mającym praktycznego uzasadniania. Nie są też zdolne do angażowania się w nie utylitarne działania społeczne, nie posiadają rozbudowanych zainteresowań lub pasji, nie czerpią przyjemności z życia towarzyskiego, kontaktu z naturą, sztuką czy muzyką. Są one przeżywane przez innych (i często same się tak doświadczają) jako osoby nudne, mało atrakcyjne i nadmiernie zachowawcze.
  • Osoby zgłaszające się do psychoterapii informują o powtarzających się problemach z łamaniem obowiązujących norm prawnych i moralnych, czegoś co przeżywane jest jako coś nieakceptowane i zawstydzające, ale jednocześnie pozostające poza kontrolą (np. świadome, powtarzające się łamanie przepisów, nadmiernie szybka, niebezpieczna jazda samochodem, częste wypadki samochodowe, łatwe wdawanie się w gwałtowne spory i bójki, nękanie innych, używanie przemocy fizycznej wobec innych, okrucieństwo wobec zwierząt, kradzieże, oszustwa szereg innych), zachowania takie często przebiegają z nadmierną impulsywnością, czasami towarzyszy im całkowita niemożność zapanowania nad intensywnymi emocjami i potrzeba ich szybkiego rozładowania.